Η λήθη είναι καταδίκη – Η ιστορία της 3ης Μαϊου του Goya

Ιστορικό πλαίσιο: Στις 16/2/1808 ο Ναπολέων Βοναπάρτης στην προσπάθεια επέκτασης της κυριαρχίας του, επιτέθηκε στην Ισπανία (με πρόσχημα την αποστολή ενίσχυσης του γαλλικού στρατεύματος στην κατάκτηση της Πορτογαλίας) και την κατέλαβε. Μια μέρα πριν την αποτύπωση του πίνακα του Goya, στις 2 Μάη, υπήρχε διαδήλωση έξω από το παλάτι η οποία καταπνίγηκε στο αίμα από γαλλικά στρατεύματα. Για να τιμωρηθεί η διαδήλωση, την επόμενη μέρα, ο γαλλικός στρατός συλλέγει εκατοντάδες Ισπανούς πολίτες και τους εκτελεί.

Ανάλυση: Ο χρόνος της εκτέλεσης μπορεί να αποτελεί κυριολεκτική απεικόνιση της πραγματικότητας αλλά θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως σκοτεινό σημείο της ιστορίας, ως μακρινό σημείο απ’ την ημέρα που θα ξημερώσει και θα είναι πια παρελθόν ο θάνατος και ο πόλεμος. Επίσης, μπορεί να είναι σχόλιο για την ανανδρία των εκτελεστών, οι οποίοι επιλέγουν να σκοτώσουν όταν η πόλη κοιμάται και δεν θα υπάρξουν αντιδράσεις και αντίπαλοι. Η μορφή των μελλοθάνατων που διαγράφεται καλύτερα, φορά λευκή μπλούζα και έχει σηκωμένα τα χέρια ψηλά, αποτυπώνοντας ακριβώς ό,τι και η λευκή σημαία της ανακωχής, την διάθεση δηλαδή για παύση των πυρών, παρόλο που υπάρχουν ήδη νεκροί, αλλά και την επίκληση στο έλεος. Η συγκεκριμένη μορφή έχει περισσότερο θλιμμένη έκφραση παρά τρόμο για τον επερχόμενο θάνατό του και το σημάδι που υπάρχει στο δεξί του χέρι, έχει επιτρέψει σε μερίδα κριτικών τέχνης να παρομοιαστεί με τον Χριστό λίγο πριν παραδώσει το πνεύμα στον σταυρό. Πρακτικά υπάρχει αρκετή ωμότητα και αλήθεια στην απεικόνιση του γεγονότος και δεν υπάρχει διάθεση για ωραιοποίηση του θανάτου και της ιστορικής στιγμής.

Σχόλια: Οι πίνακες των 2-3 Μαΐου έγιναν κατά παραγγελία του παλατιού, μόλις έφυγε ο γαλλικός στρατός απ’ το ισπανικό έδαφος, το 1814, για να βοηθήσουν στην εδραίωση του Φερδινάνδου, το αποτέλεσμα όμως δεν ευχαρίστησε γιατί ήταν πολύ σκοτεινοί εννοιολογικά και ζωγραφικά και οι πίνακες έμειναν στις αποθήκες του. Σήμερα εκτίθενται στο μουσείο του Πράδο της Μαδρίτης. Υπάρχει καταγραφή που, σε περίπτωση που ισχύει, αναδεικνύει μια ιστορική ειρωνεία στην εικαστική αλήθεια που αποτυπώνει ο Goya. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου οι πίνακες μεταφέρθηκαν στην Βαλένθια για ασφάλεια και υπέστησαν φθορές απ’ τον πόλεμο.

Ο πίνακας της 3ης Μάη έχει εμπνεύσει μια σειρά από καλλιτέχνες διαφορετικών ρευμάτων γνωστούς και λιγότερο γνωστούς:

Εdouard Manet, «Execution of Emperor Maximilian», 1867

Pablo Picasso, «Massacre in Korea», 1951

Robert Ballagh, «The Third Of May After Goya», 1970

Yasumasa Morimura, «Brothers (Slaughter I)», 1991

Yue Minjun, «Execution», 1995

Justin Wong, «Execution»

Είναι πολλά τα παραδείγματα πινάκων και γεγονότων που έχουν εμπνεύσει ανά τους αιώνες τις εκ νέου αποτυπώσεις και επαναδιατυπώσεις, ως ένδειξη μνήμης, διαμαρτυρίας, πολιτικής στάσης και κριτικής απέναντι στην ιστορία που γράφεται με αίμα και θάνατο. Η τέχνη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ζωής απ’ την απαρχή της και δίχως σύνορα, ελεύθερη να μοιράζεται και να εμπνέει, να επηρεάζει, να επαναδημιουργείται και να βαδίζει παράλληλα με τους πολιτισμούς και ό,τι εκείνοι κουβαλούν μέσα τους.

Νικολέτα Ντρέκου